ปัจจุบัน การแต่งงานระหว่างคู่รักหลากหลายทางเพศได้รับการรับรองทางกฎหมายประมาณ 1 ใน 5 ของประเทศทั่วโลก (38 จาก 195 ประเทศ) ซึ่งหากต้องการทราบจำนวนของคู่รักหลากหลายทางเพศ เราอาจคาดประมาณได้จากสถิติการจดทะเบียนสมรส โดยสถิติการจดทะเบียนสมรสเท่าเทียมในประเทศไทย จากกรมการปกครอง ณ วันที่ 31 พฤษภาคม 2568  มีจำนวนทั้งสิ้น 17,032 คู่  3 จังหวัดแรกที่จดทะเบียนสมรสเท่าเทียมมากที่สุด ได้แก่ กทม. (4,086 คู่) ชลบุรี (1,099 คู่) และเชียงใหม่ (684 คู่)  แต่ตัวเลขที่ปรากฏมักจะต่ำกว่าความเป็นจริง เนื่องจากคู่รักจำนวนหนึ่งอาจเลือกใช้ชีวิตคู่อยู่ด้วยกันฉันสามีภรรยา โดยไม่จดทะเบียนสมรส

ในกลุ่มประเทศเหล่านี้ยังมีแนวทางการให้สิทธิด้านการมีบุตร ซึ่งถือเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของการสร้างครอบครัวในหลากหลายรูปแบบ ได้แก่

• การรับลูกติดเป็นบุตรบุญธรรม (Stepchild adoption) – การอนุญาตให้คู่รักหลากหลายทางเพศรับรองบุตรบุญธรรมได้เฉพาะในลักษณะที่เป็นลูกเลี้ยง หรือลูกที่ติดมาจากอีกฝ่ายเท่านั้น (เช่น ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ โดยเริ่มจากให้สิทธิลูกติดก่อน ค่อยพัฒนาไปให้สิทธิอื่น)
• ครอบครัวอุปถัมภ์ (Foster care) – การให้สิทธิในการเป็นพ่อแม่อุปถัมภ์ เช่น อุปถัมภ์เด็กจากสถานสงเคราะห์ ทั้งแบบชั่วคราวและระยะยาว แต่ไม่อนุญาตให้รับเป็นบุตรบุญธรรม เช่น ประเทศโครเอเชีย
• การรับบุตรบุญธรรมส่วนบุคคล (Individual adoption) – การให้สิทธิรับรองบุตรบุญธรรมได้เฉพาะในนามบุคคลคนใดคนหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถรับรองบุตรร่วมกันได้ เช่น ประเทศเม็กซิโก และประเทศแถบละตินอเมริกา
• การรับเลี้ยงบุตรบุญธรรมร่วมกัน (Joint adoption) – การให้สิทธิรับรองบุตรบุญธรรมร่วมกันได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย เช่น ประเทศแอฟริกาใต้ ประเทศแถบละตินอเมริกา และอีกหลายๆ ประเทศในยุโรป
• การทำเด็กหลอดแก้ว (In vitro fertilization treatment: IVF) – ประเทศสวีเดน อนุญาตให้คู่รักเพศเดียวกันที่เป็นผู้หญิงสามารถเข้าถึงเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ (IVF) เนื่องจากสามารถใช้ไข่ของตนเองและน้ำเชื้อบริจาคจากผู้อื่น หรือใช้ไข่และน้ำเชื้อบริจาคจากผู้อื่น มาผ่านกระบวนการ IVF และตั้งครรภ์ด้วยตนเอง
• การอุ้มบุญ (Surrogacy) – บางประเทศ เช่น สหราชอาณาจักร สหรัฐอเมริกา และแคนาดา ให้สิทธิในการอุ้มบุญ หรือการมีบุตรโดยอาศัยการตั้งครรภ์แทน ซึ่งอาจใช้ไข่หรือน้ำเชื้อที่มาจากตนเองหรือคู่คนใดคนหนึ่ง หรืออาจนำมาจากบุคคลอื่นเลยก็ได้

ในขณะที่ ประเทศไทยประกาศใช้กฎหมายสมรสเท่าเทียม (พ.ร.บ. แก้ไขเพิ่มเติม ป.พ.พ. ฉบับที่ 24 พ.ศ. 2567) ซึ่งมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 23 มกราคม 2568 โดยให้สิทธิคู่รักหลากหลายทางเพศในการ

• รับบุตรบุญธรรมร่วมกัน (Joint adoption)
• มีบุตรผ่านการอุ้มบุญ (Surrogacy) ตาม พ.ร.บ. เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ฯ พ.ศ. 2558

อย่างไรก็ตาม การเข้าถึงสิทธิด้านอุ้มบุญยังต้องมีการแก้ไขถ้อยคำในกฎหมายเดิม เช่น
จาก “สามีและภริยา” -> “คู่สมรส” และ “ภริยา” -> “บุคคล” เพื่อให้ครอบคลุมทุกเพศ

กฎหมายอุ้มบุญยังมีเงื่อนไขสำคัญ เช่น

• หญิงอุ้มบุญต้องเป็นญาติทางสายโลหิต
• ห้ามใช้ไข่ของหญิงอุ้มบุญ
• ห้ามทำเพื่อการค้าหรือเลือกเพศลูก

หากใช้มาตรฐานเดียวกัน คู่รักหลากหลายทางเพศที่มีคุณสมบัติเหมาะสมก็ควรเข้าถึงสิทธิในการมีบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายได้อย่างเท่าเทียม เพื่อการสร้างครอบครัวอย่างเสมอภาคอย่างแท้จริง

อย่างไรก็ตาม ในด้านการยอมรับจากสังคม ยังคงมีทั้งฝ่ายที่คัดค้านและฝ่ายที่สนับสนุน โดยมุมมองของฝ่ายที่คัดค้าน เช่น เป็นพฤติกรรมที่ขัดต่อหลักศาสนา เป็นการลดทอนคุณค่าและทำลายความหมายเชิงวัฒนธรรมของสถาบันการแต่งงาน อีกทั้ง ยังไม่เหมาะสมกับบทบาทของความเป็นพ่อเป็นแม่ ตลอดจนมีการปฏิเสธการมีบุตรด้วยวิธีการอาศัยเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ (การตั้งครรภ์แทน หรืออุ้มบุญ) อย่างสิ้นเชิง นอกจากนี้ เด็กที่เติบโตในครอบครัวนี้อาจได้รับผลกระทบทั้งทางด้านสังคม อารมณ์ และสุขภาพจิต ซึ่งควรหันมาตระหนักถึงการให้ความเคารพและความสำคัญกับสิทธิของเด็กเป็นหลัก

ในทางกลับกัน ฝ่ายที่สนับสนุนให้เหตุผลว่า หากไม่มีการให้สิทธิในการเข้าถึงการตั้งครรภ์แทน เท่ากับเป็นการส่งเสริมความเท่าเทียมเพียงบางส่วน ซึ่งยังคงสะท้อนการเลือกปฏิบัติด้วยเหตุแห่งเพศ และไม่อาจถือเป็นการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานอย่างแท้จริง ขณะเดียวกัน งานวิจัยระดับนานาชาติยังได้ยืนยันอย่างต่อเนื่องว่า พ่อแม่เพศเดียวกันมีความสามารถในการเลี้ยงดูบุตรไม่แตกต่างจากพ่อแม่ต่างเพศ และรสนิยมทางเพศของพ่อแม่ไม่ได้ส่งผลอย่างมีนัยสำคัญต่อความอยู่ดีมีสุข อัตลักษณ์ หรือแนวโน้มทางเพศของบุตร ซึ่งข้อค้นพบดังกล่าวได้รับการยืนยันจากการศึกษาที่มีการติดตามในระยะยาว

ด้วยสถานการณ์ด้านภาวะเจริญพันธุ์ในประเทศไทยที่มีแนวโน้มลดต่ำลงอย่างต่อเนื่อง ปัญหาอัตราการเกิดต่ำได้ก่อให้เกิดข้อสันนิษฐานบางประการ หนึ่งในนั้นคือ การมองว่าบุคคลหลากหลายทางเพศอาจเป็นสาเหตุหนึ่งของภาวะเจริญพันธุ์ที่ลดต่ำลงเนื่องด้วยข้อจำกัดด้านการเข้าถึงเทคโนโลยีด้านการมีบุตรหรือสิทธิด้านการมีบุตร แต่ก็ยังไม่มีหลักฐานเชิงประจักษ์ที่ยืนยันข้อสันนิษฐานนี้ แต่ในทางกลับกันงานวิจัยในประเทศสหรัฐอเมริกาและสวีเดนได้นำเสนอให้เห็นอีกมุมหนึ่งว่า การให้สิทธิในการสมรสแก่คู่รักเพศเดียวกันอาจสามารถส่งผลให้อัตราการแต่งงานและการมีบุตรเพิ่มสูงขึ้น เพราะบุคคลกลุ่มนี้อาจมีความต้องการแต่งงานหรือมีบุตร อีกทั้งการที่กฎหมายเริ่มให้การรับรองการจดทะเบียนสมรสของคู่รักหลากหลายทางเพศ การเปิดโอกาสและให้สิทธิทางกฎหมายที่เท่าเทียมกัน โดยเฉพาะในประเด็นด้านภาวะเจริญพันธุ์ อาจเป็นอีกหนึ่งแนวทางสำคัญในการรองรับผลกระทบจากอัตราการเกิดที่ลดต่ำลงอย่างต่อเนื่อง แต่อย่างไรก็ดีการเลี้ยงดูเด็กคนหนึ่งให้เติบโตอย่างมีคุณภาพ ไม่ควรถูกจำกัดโดยเพศของพ่อแม่ ขึ้นอยู่กับคุณภาพของการดูแลเป็นสำคัญ

บทความชิ้นนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์เรื่อง “การยอมรับความหลากหลายทางเพศของสังคม ความอยู่ดีมีสุข และความปรารถนาต่อการสร้างครอบครัวของบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศในประเทศไทย” โดยวิรัลพัชร มานิตศรศักดิ์ นิสิตหลักสูตรปริญญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาประชากรศาสตร์ วิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ที่ปรึกษา
ผศ. ดร. รักชนก คชานุบาล

จัดทำโดย
วิรัลพัชร มานิตศรศักดิ์ (ผู้เขียน)
ศ. ดร. วิพรรณ ประจวบเหมาะ (ผู้เรียบเรียง)
อ. ดร. อรวรรณ ประสิทธิ์ศิริผล / ดร.ชลธิชา อัศวนิรันดร / รุจิเรศ จันทร์จิเรศรัศมี / นันทวัน กิจประยูร / วรรณวดี จันทร์วังโป่ง

https://www.facebook.com/www.cps.chula.ac.th
#LGBTQ+ #pridemonth #สมรสเท่าเทียม #อุ้มบุญ #ความหลากหลายทางเพศ #สิทธิการมีบุตร #เจริญพันธุ์ #CHULAPOPULATION #CPSCHULA